HaxhiShabani

Roli i doracakut
Libri “Dega e një trungu” e cila iu kushtohet lexuesve të moshës fëmijërore dhe të rinjve ka si një nga qëllimet që të mbulojë sadopak atë boshllëkun që ekziston sa u përket botimeve të teksteve letrare të autorëve të vendlindjes për nxënësit shqiptarë në Malin e Zi. Në bazë të plan-programeve shkollore parashikohet që për autorët e mjedisit ku jetojnë nxënësit të kenë orë të posaçme, rreth 20% të tyre. Ky libër është projektuar si i këtillë që t`u vijë në ndihmë nxënësve të shkollës fillore për të mësuar autorët e letërsisë shqiptare të cilët jetojnë apo janë me origjinë nga Mali i Zi. Si rrjedhim, shkollat dhe institucionet përkatëse ministrore do të duhej të kenë reagimin e duhur për ta bërë këtë libër pjesë të teksteve shkollore. Në anën tjetër, ky është vetëm një nga librat e duhur në shërbim të krijimit të nxënësit shqiptar në Malin e Zi me dije e kulturë si të gjithë bashkëmosharët e tyre në këtë vend.
Mr. Haxhi Shabani

Para disa ditësh doli nga shtypi libri “Rrezikimi i gjuhës shqipe” i mr. Haxhi Shabanit, në të cilin ai trajton problemin e dygjuhësisë te shqiptarët e Ulqinit. Duke u bazuar në treguesit e ndryshimeve që kanë ndodhur vetëm për një dhjetëvjeçar, Shabani parashikon të ardhme të errët të gjuhës shqipe,nëse nuk ndërmerren masa të gjithanshme e të menjëhershme. Madje, sipas tij, nëse prirjet e rrezikimit vazhdojnë, duhet pritur që gjuha shqipe në Malin e Zi të bëhet gjuhë jashtinstitucionale.Koha javore: Z. Shabani, vetëm disa ditë më parë ka dalë nga shtypi libri Juaj me titull “Rrezikimi i gjuhës shqipe”, ku Ju trajtoni problemin e gjuhës shqipe në komunën e Ulqinit. Cili ka qenë motivi për tzu marrë me këtë problem socio-linguistik deri tani pak apo gati aspak të trajtuar?H. Shabani: Motivet që më kanë shtyrë të merrem me dukurinë e dygjuhësisë te shqiptarët e Ulqinit, gjegjësisht problemet e pozitës së gjuhës shqipe në Ulqin e më gjerë në nivel të Malit të Zi janë disa, por dy janë kryesoret.
Së pari, shqiptarët e qytetit të Ulqinit, por edhe në nivel të Malit të Zi, janë popullatë dygjuhësore që do të thotë se përveç gjuhës shqipe flasin e shkruajnë edhe në gjuhën malazeze. Duke u nisur nga fakti se sidomos në mjediset urbane dhe gjysmurbane shqiptarët janë subjekte dygjuhësore, jam nisur me synimin që të hulumtoj faktin se cila është pozita e gjuhës shqipe kur ajo paraqitet si gjuhë e dygjuhësorit - subjektit shqiptar. Kërkimet në këtë fushë i kam nisur me qytetin e Ulqinit, duke pasur parasysh se dygjuhësia në këtë qytet është dukuri dhe proces veprues.
Dhe së dyti, motivi tjetër është fakti se gjuha shqipe, sidomos deri me miratimin e Kushtetutës së re të Malit të Zi, përjashto ndonjë ligj si ai i arsimit, ku ajo përmendet fragmentarisht, nuk ka qenë e përfshirë brenda kornizave ligjore. Dhe si e tillë është e vetëkuptueshme se pozita e gjuhës, sikurse ndodh edhe në fusha të tjera kur mbetet jashtë institucioneve, përfundon në mëshirën e fatit.Koha javore: Çfarë metodologjie keni përdorur për hulumtimin e temës?
H. Shabani: Libri “Rrezikimi i gjuhës shqipe” është rezultat i studimit të magjistraturës shkencore me titullin “Dygjuhësia te shqiptarët e Ulqinit”. Në studimet aktuale sidomos në fushë të sociolinguistikës i kushtohet një kujdes i veçantë hulumtimit në terren. Sidomos në kërkimet në fushë të dygjuhësisë është e domosdoshme që të zhvillohen anketa, intervista dhe vëzhgimi vetiak i studiuesit për të vërtetuar treguesit e kësaj dukurie në realitet. Kjo nënkupton vjeljen e mendimeve të subjekteve të moshave e profesioneve të ndyshme për përdorimin e gjuhës amtare dhe gjuhës së dytë.
Unë kam realizuar shumë anketa me subjektet shqipfolëse të cilat në mënyrë anonime janë përgjigjur se kur përdorin njërën dhe kur gjuhën tjetër, pra kur ndërrojnë kodin-zëvendësojnë gjuhën bazë me gjuhën e dytë.
Në të njëjtën kohë kam vjelë situata gjuhësore nga jeta reale, duke i regjistruar besnikërisht përdorimet e këtilla që nga bisedat joformale private deri te përdorimet me shkrim të dygjuhësorëve.Koha javore: Në çfarë përfundimi keni arritur? Sa është e rrezikuar realisht gjuha shqipe në komunën e Ulqinit dhe cilat janë rreziqet që i kanosen asaj?
H. Shabani: Përfundimi themelor i këtij studimi është se shqiptarët e qytetit të Ulqinit në vitin 2006 gjuhën shqipe e përdorin për 61 herë më pak se në vitin 1996. Në ndërkohë, gjuhën malazeze e përdorin për 50 herë më shumë. Këto janë rezultatet e anketës, e cila është bërë në vitet përkatëse, në të cilën folësit e profesioneve dhe moshave të ndryshme janë përgjigjur në rreth 30 pyetje për përdorimin me gojë dhe me shkrim të gjuhës shqipe dhe asaj malazeze.
Rezultatet janë të befasishme, duke pasur parasysh se ka ekzistuar një lloj bindjeje se gjuha shqipe mund të jetë stabilizuar sa i përket përdorimit të saj gjatë disa vjetëve të fundit. Por, nëse kemi parasysh edhe rezultatin e analizave të materialit gjuhësor që i kam studiuar gjithashtu dhe duke u nisur nga parimi se shkenca bazohet vetëm në fakte, niveli i rrezikimit të gjuhës shqipe në Malin e Zi është mjaft prezent.
Nëse vetëm për dhjetë vjetë kemi ndryshime aq të mëdha, në vitin 2006 shqiptarët e Ulqinit e përdorin gjuhën e tyre për 61 herë më pak se në vitin 1996, atëherë çfarë do të ndodhë me pasurinë kryesore shpirtërore, kulturore e kombëtare që kanë shqiptarët e Malit të Zi, pra me gjuhën shqipe pas ta zëmë 20 apo 30 vjetëve ?
Parashikimet janë shumë të errëta, bazuar në treguesit e ndryshimeve vetëm për një dhjetëvjeçar, nëse nuk merren masa të gjithashme e të menjëhershme. Në këtë drejtim duhet përmendur vetëm një fakt. Për gjuhën shqipe në Malin e Zi jepet 0 cent, kurse institucionet ndërkombëtare për shpëtimin e gjuhëve që janë në rrezik të zhduken pohojnë se duhet të ndahen rreth 100 mijë dollarë në vit. Një përjashtim në këtë drejtim bën Ministria e Pakicave e cila për botimin e këtij libri ka dhënë ndihmesën e saj. Nëse prirjet e rrezikimit vazhdojnë, duhet pritur që gjuha shqipe në Malin e Zi të bëhet gjuhë jashtinstitucionale.Koha javore: Në libër Ju trajtoni problemin e rrezikimit të gjuhës shqipe në trevën e Ulqinit. Po si qëndron ky problem në trevat tjera ku jetojnë shqiptarët në Mal të Zi?
H. Shabani: Duke pasur parasysh se gjuha shqipe është tërhequr në raport me gjuhën malazeze gjatë këtyre dhjetë vjetëve të fundit në Ulqin, që është qendër e shqiptarëve në Malin e Zi, atëherë sipas kësaj logjike situata për shqipen në trevat e tjera shqiptare mund të jetë edhe më e pafavorshme. Por, gjithnjë, duhet qenë të kujdesshëm para se kjo dukuri të hulumtohet në terren me metoda shkencore të njohura në këtë fushë, që është objekti i temës sime të doktoranturës, sepse vetëm atëherë mund të konstatohet gjendja faktike. Nuk mund të përjashtohet se p.sh. në Tuz, gjegjësisht në Malësi mund të kemi edhe ndonjë prirje pozitive sa i përket pozicionit të shqipes përballë gjuhës së dytë, si rezultat i disa zhvillimeve të fundit në këtë trevë në kërkim të indentitetit. Por, sidoqoftë, kjo do të dalë pas kërkimeve që do tzi bëjë dukurisë së dygjuhësisë te shqiptarët në nivel të tërë Malit të Zi.
Për të tërhequr një emërues të përbashkët të kësaj dukurie, sa i përket pozitës së gjuhës shqipe në Malin e Zi, ajo do të bëhet alarmante nëse nuk merren masa të gjithanshme dhe të menjëhershme që nga inistitucionet shtetërore, kulturore, arsimore, nga bashkësia e afaristëve e sektorit joqeveritar e deri tek ai i diasporës shqiptare e profesionistësh në këtë fushë.
Unë kam një propozim të projektit se si do të mund të zhvilloheshin veprimet e duhura që është diskutuar në nivel profesionistësh, të cilin mendoj tzia ofroj opinionit publik në kohën e duhur.

INTERVISTË ME POETIN DHE GAZETARIN HAXHI SHABANI

Poezia është art elitar
Haxhi Shabani u lind në vitin 1963 në Anë të Malit. Studimet universitare i kreu në Fakultetin Filozofik, Dega e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Prishtinë në vitin 1987, ndërkohë që është duke ndjekur studimet pasuniversitare po në Prishtinë në Degën e Gjuhës Shqipe.
Ka punuar si gazetar apo korrespondent për shumë media shqipe në Mal të Zi dhe në Kosovë. Aktualisht punon si korrespondent nga Ulqini në Redaksinë Shqipe të Televizionit të Malit të Zi dhe korrespondent për Malin e Zi për gazetën ditore "Zëri" të Prishtinës. Në Ulqin mban kurse të gazetarisë për fëmijë dhe të rritur.
Deri më tash ka botuar dy përmbledhje me poezi: "Të kërkoj" në vitin1995 dhe "Natë e portokalltë" në vitin 1998.
Që nga hapja e Programit Studimor për Përgatitjen e Mësuesve në Gjuhën Shqipe në Podgoricë, në shtator të këtij viti, është asistent i gjuhës shqipe.

Koha javore: Z. Shabani, Ju jeni njëri ndër poetët shqiptarë në Mal të Zi që me sukses e lëvroni gjininë e poezisë. Çfarë duhet për të shkruar një poezi të mirë?
H. Shabani: Kësaj pyetje secili nga krijuesit besoj se i përgjigjet në forma të ndryshme, kështu edhe unë. Së pari, këtu nuk ka ndonjë rregull të shkruar se duke ndjekur nje rrugë të caktuar do të shkruhet nje poezi e mirë. Në këtë drejtim as unë nuk kam një rrugë të përcaktuar mirë nëpër të cilën po të shkoj do të lindë një poezi me vlera. Nga përvoja ime më kujtohen raste te ndryshme që më kanë ndodhur gjatë procesit, gjegjësisht aktit krijues. Kështu kam pasur raste kur një poezi e kam shkruar në autobus. Një poezi tjetër e kam parë në ëndërr dhe ndjenja ka qenë aq e fuqishme saqë jam zgjuar nga gjumi dhe e kam shkruar poezinë ashtu siç e kam parë në ëndërr, pra vetëm e kam rishkruar sepse atë e kam ditur përmendsh duke e përjetuar në ëndërr. Kurse kur kam shkruar poezinë "Amerika më merr me të mirë", motivin e saj e kam mbajtur me vjet në mendje e në ndjenjë, saqë kur e kam shkruar më duket se jam liruar nga një barrë e rëndë që nuk është vetëm e imja… Kjo poezi që është pëlqyer jo vetëm nga kolegët e mi poetë, por edhe nga lexuesit, e nganjëherë edhe është keqkuptuar… ka lënë mbresa gjithandej. Një shkrimtar nga Ulqini që jeton në Evropë, gjatë verës së shkuar më tha se kur e ke shkruar këtë poezi duhet ta kesh pasur fjalën jo vetëm për shqiptarët e Amerikës… Duket se njerëzit në këtë poezi e kanë gjetur veten e tyre. Në anën tjetër ka poezi të cilave ju rikthehem disa herë, si për ta saktësuar ndonjë ide apo mendim, për të nuancuar ndonjë fjalë a togfjalësh, sidomos në aspektin gjuhësor, ku përpiqem të punoj me gjuhën, gjë që rrjedh mbase edhe për faktin se thelbësisht në mua jeton poeti dhe gjuhëtari. Në këtë drejtim unë kam mendim se janë poetët, shkrimtarët e vërtetë që e kanë bërë gjuhën shqipe. Janë ata të cilët edhe do ta ruajnë, lëvrojnë dhe përparojnë atë.

Koha javore: Megjithëse shumë shkrimtarë ia fillojnë së pari të shkruajnë poezi, për disa prej tyre poezia mbetet megjithatë gjinia letrare më e vështirë. Sa është për Ju i drejtë ky konstatim?
H. Shabani: Është e vërtëtë se shumë shkrimtarë karrierën e tyre letrare e kanë nisur me poezi, për të vazhduar pastaj me gjinitë e tjera, para së gjithash me prozë. Shumica nga të këtillët nuk kanë lënë gjurmë në poezi. Konstatimi se poezia është gjinia më e vështirë e letërsisë për mua është pjesërisht i saktë. Unë mendoj se çdo gjini letrare në mënyrën e saj është e vështirë. Ka mendime që thonë se romani është më i vështiri. Por, unë mbroj mendimin se secili lloj letrar është i ndërlikuar, para së gjithash, sepse të shkruash poezi, prozë, apo kritikë letrare me vlera është e vështirë. Këtu e kam fjalën për atë fond që do tzi mbesë letërsisë. Aktualisht, sidomos në letërsinë shqipe, por edhe në letërsitë e tjera të Ballkanit është duke "lulëzuar" një letërsi e shpifur. Një sërë autorësh e librash kanë mbushur vitrinat e librarive dhe bibliotekave që nuk i plotësojnë as kriteret më minimale për tzu botuar, i kanë mbushur vetrinat e librarive dhe bibliotekave... Ose edhe më keq, në kohën kur është bërë modë për të shkruar libra, që quhen letrarë, shtresa e shkrimtarëve që shkathtësitë e tyre i kanë bërë biznes në kuptimin e keq të fjalës, shkruajnë libra në emër të atyre që dëshirojnë patjetër të bëhen poetë. Kjo dukuri është e shtrirë edhe në fushat e tjera, sidomos në shkrimet e temave të diplomës, që nga shkollat e mesme e deri në tezat e magjistraturës e doktoratës. Për tziu rikthyer thelbit të pyetjes suaj, mendoj se përpara se poezia të jetë gjinia më e vështirë, është art elitar, sikurse piktura ta zëmë.

Koha javore: Çfarë vendi zë poezia që shkruhet nga poetët shqiptarë në Malin e Zi në kuadër të poezisë së sotme shqipe?
H. Shabani: Unë në një shkrim për problemet e letërsisë shqiptare jam shprehur se letërsia shqipe krahas domodoshmërisë për njohje në nivel ndërkombëtar ka nevojë të njihet edhe brenda vetes së saj. Procesi i njohjes së letërsisë shqipe brenda shtratit të saj gjuhësor është ende i papërfunduar, së pari pasi ende në nivel kombëtar nuk ekziston një rrjet i zhvilluar i shpërndarjes së librit. Së dyti, në nivel të dy qendrave shqiptare siç janë Prishtina e Tirana vazhdon të ekzistojë një mendësi se vlerat e vërteta krijohen vetëm atje, që është si rezultat i krijimit të një oligarkie letrare e kulturore, që herë-herë nuk bazohet në vlera. Unë mendoj se poezia shqiptare mund të krijohet edhe në një ishull gjuhësor të shqipes, siç është Ulqini. Vlerat e saj pastaj përcaktohen në bazë të kritereve, para së gjithash, estetike. Dhe së fundi, problemi i vendit të një numri të caktuar poetësh që krijojnë në Ulqin apo Malësi është edhe fakti se edhe ata vetë, apo institucionet që do duhej të merreshin me komunikimin e këtyre librave me poezi, bëjnë pak në këtë drejtim. Se faktet janë kështu dëshmojnë emrat e njohur të letërsisë shqiptare që kanë lindur apo janë me origjinë nga trevat shqiptare në Malin e Zi. Së fundi Shekspiri, Markezi, Buxati apo ndonjë tjetër janë bërë të njohur për faktin se kanë bërë letërësi të vërtetë dhe jo sepse i takojnë një kombi apo vendi.

Koha javore: Përveç që merreni me letërsi, Ju punoni edhe si gazetar. Pse pas një bumi që pësuan mediat në gjuhën shqipe në Mal të Zi, kohëve të fundit vërehet një rënie e tyre?
H. Shabani: Është e vërtetë se mund të flitet për disa arritje në gazetarinë shqiptare në Malin e Zi. Këtu e kam fjalën për zgjerimin dhe rikonceptimin e redaksive shqipe në Radiotelevizionin e Malit të Zi, pastaj në lindjen e disa mediave të shkruara dhe elektronike private dhe së fundi në nisjen e botimit të gazetës "Koha javore". Por, me kaq nuk është plotësuar as afërsisht nevoja për mjetet informative në gjuhën shqipe në Malin e Zi. Problemi më i mprehtë i mediave shqipe këtu ndër ne është problemi financiar, prandaj është utopi që me një lexues të kufizuar, duke pasur parasysh edhe numrin e banorëve shqiptarë, këto media të jetojnë në baza të tregut. Mendoj se në këtë drejtim e ardhmja e informimit shqip në këtë republikë është kanali televiziv dhe gazeta ditore në shqip, me burime të sigurta që do të ishin nga qeveria, duke ditur se shqiptarët janë taksapaguesit më të mirë në Malin e Zi, zgjidhje që do të mund të zbatohej edhe në fushë të botimeve në shqip.

Koha javore: Cilat janë problemet e tjera me të cilat përballen sot mediat në gjuhën shqipe te ne?
H. Shabani: Mediat në gjuhën shqipe përballen edhe me probleme të tjera të cilat fillojnë që nga mënyra e trajtimit të problemeve. Ende ekziston një gazetari gjysmëpasive që merret me veprimtaritë e zyrtarëve, me pohimet e mohimet e tyre, kurse kryesisht mungon gazetaria problemore. Në këtë kah sidomos lajmi origjinal në emisionet e lajmeve të mediave elektronike është i pakët në krahasim me lajmet e marra nga agjencitë. Në anën tjetër në ndonjë nga mediat elektronike niveli profesional i gazetarëve është i ulët. Drejtuesit e këtyre mediave duhet të punojnë për edukimin e kuadrit, sepse vrapimi vetëm pas urimeve, kërkesave e reklamave, do të thotë mosrespektim minimal i kritereve profesionale të gazetarisë. Kuadri i sotëm i gazetarisë vuan shumë sidomos nga mos njohja e bazave themelore të gazetarisë. Kështu gazetari në vend që të bëjë pyetje, duke nisur me fjalë pyetëse në një fjali pyetëse, bën konstatime apo pyetje hipotetike. Duke folur për problemet e gazetarisë nuk mund të lihet pa përmendur edhe një e metë tjetër që thuajse është bërë dukuri. Kështu që ai pronar i një medie private që ka bërë radio, mendon se mund të bëjë edhe televizion, apo një gazetar që ka nivel në media të shkruara mendon se i këtillë mund të jetë edhe në mediat elektronike. Pastaj niveli gjuhësor i disa gazetarëve është në nivel shumë të ulët. Aq më keq, për këtë problem nuk janë të vetëdijshëm, me ndonjë përjashtim as redaksitë e as mjetet e informimit. Përndryshe si mund të arsyetohet fakti se lektori apo korrektori janë tepër të rrallë nëpër këto media. Edukimi i kuadrit ekzistues dhe atij të ri është i nevojshëm. Duke udhëhequr kurse gazetarie për fëmijë dhe të rritur kam vërejtur me kënaqësi se ka persona shumë të talentuar për gazetari. Fjalën e kam për Ulqinin ku i kam mbajtur këto kurse. Mirëpo, që këta talentë të zhvillohen në gazetarë të vërtetë nuk është e mjaftueshme të mbahen një apo dy kurse që zgjasin nga tre muaj. Ata duhet edukuar e përcjellë një kohë më të gjatë duke iu dhënë mundësi që të punojnë konkretisht.

Koha javore: Përveç poezisë dhe gazetarisë merreni edhe me problemet e gjuhës shqipe, sidomos me problemet aktuale të saj në fushë të sociolinguistikës. Cilat janë problemet kryesore të sotme të shqipes në Malin e Zi?
H. Shabani: Unë jam marrë deri më tash pjesërisht me botimin e leksikut e frazeologjisë së Anës së Malit, pastaj me studimin e gjuhës së disa veprape të shkrimtarëve bejtexhinjë që kanë lindur apo kanë qenë me origjinë nga Ulqini, si Ali Ulqinaku e Hysejn Bushati dhe jam duke u marrë me dygjuhësinë e shqiptarëve të Ulqinit, por fushat që presin për analiza dhe studime janë të shumta. Problemet janë të llojllojshme, por unë duhet përmendur kryesoret. Së pari, në trevat shqiptare në Malin e Zi janë ende të pastudiuara të folmet në tërësi në sistemet e ndryshme, të cilat janë të pasura dhe të rëndësishme. Studimi i tyre do të ndikonte në hartimin e veprave përmbledhëse të gjuhësisë shqiptare. Në këtë drejtim duhet studiuar edhe gjuha e veprave të autorëve, sidomos letërsisë së traditës. Së dyti, është e nevojshme të studiohet shqipja e folur në krahasim me standardin dhe ndikimet e gjuhës malazeze sepse kështu do të dilnin problemet themelore që i ka sidomos shqipja e folur. Së treti, studimet në fushë të dygjuhësisë kanë shumë hapësira, duke ditur se shqiptarët në Malin e Zi, shumica dërmuese e tyre janë dugjuhësorë. Dhe së fundi, sipas meje, më kryesor është fakti se shqipja në Malin e Zi ende nuk ka status të gjuhës institucionale, prandaj përkufizimi i saj juridik në nivel kushtetues-ligjor është përcaktues për fatin e saj. Përcaktimi i statusit ligjor të shqipes do të ishte hapi i parë që do të hapte pastaj dritare për ngritjen e një institucioni gjuhësor e kulturor të shqipes në nivel republikan për ruajtjen, studimin, kultivimin dhe përparimin e saj. Nuk duhet harruar se harta gjuhësore e shqipes ka qenë shumë më e shtrirë në Malin e Zi sesa është sot.
Bisedoi: I. Kallaba

NJË VËZHGIM RRETH POEZISË SË HAXHI SHABANIT NË LIBRIN
"Se ato janë fjalë që puthin zemrën"
Ndryshe prej të tjerëve, dhe këtu qëndron e veçanta, frymëzimi i tij do të ketë objekt shumë motive, brenda të cilave, si mbi tallaz, unë diku duhej të ndjehesha herë më thellë e herë më cekët. Por sidoqoftë, aty ku unë u kënaqa me të vërtetë, janë poezitë që kanë për temë dashurinë në të gjitha variantet e e saj.

Dimitrov Popoviq

Në një të enjte të "Kohës Javore", ndërsa po kërkoja një shkrim kushtuar Kadaresë, me shumë vëmendje kam lexuar intervistën me poetin Haxhi Shabani: "Poezia është një art elitar". Sigurisht, jo për të vënë në dyshim përgjigjet kompetente, që ai i ka dhënë kësaj gazete aty dhe as qëllimit për të bërë krahasimet ( se nuk ka aspak nevojë), por dëshira për të përcjellur një varg, të cilit i vjen era e detit dhe buzëdetit, më ka shtyrë që ta marr e ta lexoj këtë libër, e njëkohësisht të jap edhe ndonjë mendim si lexues.
E kam titulluar kështu, duke marrë një varg të një poezie diku nga mesi i librit, tek i cili bashkëndjeva pak çaste nga bota e tij e thellë shpirtërore dhe damari poetik, që zgjatet si valë celulari deri tek veshi apo syri ynë, por me një frekuencë të veçantë.
Ndryshe prej të tjerëve, dhe këtu qëndron e veçanta, frymëzimi i tij do të ketë objekt shumë motive, brenda të cilave, si mbi tallaz, unë diku duhej të ndjehesha herë më thellë e herë më cekët. Por sidoqoftë, aty ku unë u kënaqa me të vërtetë, janë poezitë që kanë për temë dashurinë në të gjitha variantet e e saj, sidomos:
- ndaj vendit ku u lind e qau për të parën herë,
- ndaj nënës që pasi e lindi… e bëri të qajë,
- dhe ndaj ndjenjës e pozicionimit që do të marrë në shoqëri. "Ndaj dua të lind" - thotë poeti, sepse "dua të qaj" që të mos pajtohem… Dhe kjo kredo do ta shoqërojë vëllimin deri në fund. Si guximtar që qan, por që nuk është kurrë "qaraman". Kështu, ai e ka pjekur fjalën e vet, duke i dhënë bukurinë artistike, të cilën sipas traditës ua ka motivuar drejtimeve filozofike-historike, dashurisë brenda familjes në linjën nënë-bir dhe dashurisë (erotizmit) universal.
Duke e krijuar "ngeshëm" figurën artistike, ai i jep jetë meditimit. Më qartë: pas simbolit të thjeshtë me të cilin komunikon me afërsi, ai do të fshehë një domethënie të madhe, e cila po aq ia sjell kënaqësinë edhe atij që e zbërthen.
Vërehet se jo kurdoherë gjuha e tij është edhe e personazhit - figurës. Tek "Gjuha e çizmeve" (fq. 7) poeti e zhvesh nga natyrë e vet origjinale çizmen, duke tjetërsuar rolin e funksionin e saj si mbrojtëse e njeriut në dimrin e acartë, në të kundërtën: - në shtypjen e popujve dhe ndryshimin e hartave shtetërore.
Një ndër poezitë më të bukura, e cila ka vlerën e një kapitulli të veçantë, diçka që rrallë mund ta ndeshish është ajo me titull "Amerika më merr me të mirë" (fq. 24). Në njëzet vargjet, fjala "Amerikë" përdoret mbi 10 herë. Vetëm kurioziteti të bën tzi numërosh sa herë është përdorur, se ajo është shkruar aq bukur sa të vjen keq pse mbaroi. Por forma e shkrimit, pa ortografi e shenja të pikësimit, të bën ta ndjesh si një të vetme, si një murë që gurët i ka lidhur edhe me gëlqere, edhe me çimento, por edhe me hekur, që ti (në kuptimin çdokush) mund tzi lexosh me vëmendje të veçantë.
Nëpërmjet vargjeve, ku fut një ironi të thellë, të cilën e shpreh vetë titulli, kalon deri në sarkazëm të fuqishme. Lexojmë, por duhet të marrim të kundërtën, domethënë autori jep mësimin -predikimin dhe korr bumerangun… më jep të gjithë të mirat/ … por edhe arkivolin të fluturoj-oj-oj (oj: vaji i çdo nëne që priti djalin e vdekur në dhe të huaj) që veç me "KOKË" e bleu dheun për tzu mbuluar.
Kam shkruar për shumë poezi, që kanë si objekt mërgimin, por mendoj se me këtë Haxhiu ka krijuar me të vërtetë diçka që rrin te kryet e vendit. Ka edhe mjaft poezi të tjera të cilat kapin një figuracion disi të veçantë e hyjnor. Më konkretisht ato që kanë për simbol "ulqinakun" e moçëm, ullirin. Me të cilin, që në kohët e lashta, njeriu ka biseduar si me tokën. Autorit i vjen keq dhe ne na shkojnë drithma në shtat, se ullirit kanë filluar tzi duken plagët, janë gungëzuar, skeletuar,… por e keqja më e madhe është se poshtë tyre szka dashuri buzore, dashuri epshore", pra szka rini. Këtë dhimbje autori na e përcjell me një elokuencë të tillë dhe ne kuptojmë se shigjeta e tij godet në vend. Na vjen keq që ora e qytetit është ndalur, siç na vjen keq për mbesën që mbeti pa qenushin qimeverdhë, etj.
Autori, në sfondin historik me një telajo të shpërfytyruar, do të gërvishtë ngadalë, por thellë, në tokën ku dihen e nuk dihen, ku janë e nuk janë eshtrat e Gjergj Fishtës. Me pak fjalë thuhet aq shumë… me shpirt ndër dhëmbë dhe i vërenjtur, si në një hall të madh, ai do të përjetojë thirrjen deri në kupë të qiellit "O oo marsi shqiptar 97", marsi që solli shumë kuje e vaj, që solli një luftë të zhvilluar nga palë joarmiqësore, me plumba të kalibrit që szishin mësuar në asnjë Akademi Ushtarake - Plumbat qorr. Po aq të fuqishme janë dy vargjet që përbëjnë poezinë "Kufijtë" Ballkanit": /Ju keni ngrënë njëri tjetrin/ kur do të hani veten?/.
Tematikë të veçantë zënë në vëllim poezitë që i kushtohen nënës. Linja nënë - bir realizohet mjaft mirë, sidomos në dinamizimin e ndjenjave të djalit dhe heshtjes së nënës, asaj që i dha gjithçka. Edhe tek poezitë e vëllimit të parë "Të kërkoj", edhe këtu, poeti do tzi dalë zot qëndrimit se e vetmja gjë që szi bjen përshtat hiç figurës së nënës janë dërrasat e arkivolit dhe ato 2 m vend. Aty szka vend për fjalë "pompoze". Ato lexohen dhe meditohen njëkohësisht: /shtrati yt/ pa ty/ ai më ndjell/ të shtrihem mbi të. / (fq. 22).
Të duket se je në pozicionin që i tregon dikujt ngadalë e bukur. Nëna është i pari yt më i afërt e më universal. Të kësaj natyre janë poezitë "Emri që më duhet", "Nënënusja", "Në shtratin e qiellit", etj.
Siç u shpreha edhe më parë, ajo që me të vërtetë sjell diçka të re mendja që me vargun e bardhë ka shkruar diçka të ndjeshme e të pranueshme me kënaqësi nga çdo lexues. Poeti nuk përdor fjalë "të bukura" në gojën e djaloshit që dashuron, për të shprehur betime, lutje me një platonizëm ëndërrimtar, por me fjalë tregon veprimet, të cilat zbresin në rrafshin tokësor, ku veprojnë shqisat edhe materialisht si p.sh.: /deri në rrëzë të gjuhës do të të puth/…/ tzi puth gjer në dhimbje buzët/ (fq. 50). Këto poezi i rrethon një imazh sa real aq edhe artistikisht i përfytyruar. Ndonëse flasin për dashurinë, ato kanë karakter të thellë shoqëror. Si fenomen shoqëror dallohen shtresa e nënshtresa. Tek poezia "Dashnorët" i dallon qartë tri grupacionet: ato që kanë qenë dashuruar, ato që dashurohen momentalisht dhe ato që nuk janë dashuruar akoma. Sa herë e lëviz spektrin me tri faqe, trekëndëshi kurdoherë del brinjëndryshëm. Në ndonjë variant tjetër, pas fjalëve të ashpra e kërcënuese , del e kundërta e tyre: / Mzi hedh duart rreth qafës/…/ dhe më thua/ se po të mbys/. Dashuria e pastër dhe me shpirt bën që "e zeza të kthehet në të bardhë". Me origjinalitet kjo temë shtjellohet edhe tek poezitë "Buzët", "Çorapet e saj", "Fjalë veshi" etj., duke realizuar bukur e njerëzisht, brenda arsyes e moralit bashkëkohor, autori shquan tiparet thelbësore të bukurisë së syve, buzëve, gjinjve, etj.
Por do të ishim të mangët po të mos përmendnim edhe veshin dhe fjalën e lehtë që mezi ndihet e vjen deri tek ai me onomatopeiken "shshsht". Nëpërmjet një shkallëzimi të shkëlqyeshëm do ta përdorë poeti dritaren e zemrës: syrin, ku në sytë e vajzës: "…lahem, zhytem, shihem, krihem, aty kam djepin që më përkund. "(fq. 41), vargje shumë të bukura, të cilat me forcë shprehin shumëçka dhe më kujtojnë të kahershmen poezi të Aragonit "Sytë e Elsas" dhe vargun e tij që e mbaj si medaljon: "Sytë e tu janë aq të thellë, /sa kur u ula për të pirë…" / etj. marrëdhëniet e tij me poezinë dhe lufta për të mos dalë nga mbretëria e saj na bën shpesh të pyesim: kush është i parë këtu? A më shumë e ndjek poeti dashurinë, apo dashuria lyp poetin që ta shprehë me modesti jashtë formave të vjetra e të ngurta. Vargjet e tij janë të çliruara nga rima. Ato, metrikisht, janë të çliruara edhe nga aftësia e tyre në rrokje ku kufinjtë e vargjeve e kanë ngrënë limitin e vet.
Realizimit artistik të librit, poeti i ka dhënë fuqinë e figurave artistike, të cilat me një shprehje prej gjuhëtari të vërtetë, kanë zënë vendin që meritojnë, siç janë: simbolet - konkretisht për gjinjtë: dy ftonjtë, dy portokallet, dy hënat; - epitetet e shumta si: zgavruar, kokërzuar, gunguruar, eshtëruar, skeletuar (poezia "Ulliri" fq. 28), anaforat (fq. 30, 37, 38), gradacioni (shkallëzimi) sidomos tek " Dielli vdiq" perëndimi i ngadalshëm, si dhe shumë antiteza e personifikime të goditura.
Duke dashur tz i japë sa më shumë jetë asaj që do të shprehë, bën që edhe një tingull i vetëm të krijojë emocion e ndjeshmëri. Psh. përdorimi i germës "k" tek "K1" e "K2", ajo "sh" tek fjala e veshit, apo përmes përsëritjes së "f"-së (fustani fërfërin) etj. nëpërmjet gjuhës së pasur e të pastër nga fjalët e huaja, ai krijon epitet me fjalë të reja si: të pustë, të qielltë, të hëntë, të erëmolltë, të qorrtë, të gjethtë etj. Për tzi dhënë shtrirje e shtrat fjalës ai krijon edhe fjalë e shprehje të tilla si: letër-letërzohem, qiellzohem, valohem, trupohem, trupëzohem, etj.
Në përfundim, jo edhe pse duhet thënë ndonjë vërejtje, por, mendoj se ndonjë poezi siç janë "Kl", "Ha trurin tim" pak me zor e shprehin domethënien, por kjo nuk do të thotë se nuk më kanë bërë për vete poezitë e tjera që përmenda më lart, të cilat me mjaft konsideratë ua rekomandoj edhe lexuesve të tjerë me mirëbesimin se kanë për të pasur se çfarë të lexojnë e të mbajnë mend, e pse jo, ta kenë edhe si shembull për krijime të reja.

Tekstet e prezentuara domosdoshmërisht nuk përfaqësojnë politikën e redaksisë të www.ulqini.de nuk jep përgjigje për faqe externe
Inhaltlich Verantwortlicher gemäß § 6 MDStV: Shaban Burri
Haftungshinweis: Trotz sorgfältiger inhaltlicher Kontrolle übernehmen wir keine Haftung für die Inhalte externer Links. Für den Inhalt der verlinkten Seiten sind ausschließlich deren Betreiber verantwortlich.Der Inhalt muss nicht mit den Vorstellungen von uns übereinstimmen.